शिवाजी शेतकरी आणि शेजाऱ्याची कुंपणविवाद

जालना जिल्ह्यातील एका गावात शिवाजी शेटे नावाचे एक प्रामाणिक शेतकरी राहत होते. त्यांची 4 एकर शेती होती, जिचा काही भाग बाजूच्या शेतकरी गणपतीरावांच्या शेतालगत होता.

एका दिवशी गणपतीरावांनी अचानक त्यांच्या बाजूला एक कुंपण टाकायला सुरुवात केली.

शिवाजी शेटेंनी त्यांना थांबवत विचारलं:

“ही रेषा बरोबर नाही वाटत. माझं थोडं शेत आत जातंय असं दिसतंय!”

गणपतीराव भडकले.

“मी मोजून घेतलंय. हीच रेषा बरोबर आहे!”

शिवाजी चक्रावले. त्यांनी गावच्या तलाठ्याशी सल्ला घेतला. तलाठी म्हणाला:

“शिवाजी, हे प्रकरण कलम 149 अंतर्गत घेऊन जा. तिथून सीमारेषा अधिकृतपणे ठरवता येते.”

कलम 149 म्हणजे काय?

 कलम 149 – महाराष्ट्र जमीन महसूल संहिता, 1966

“कोणत्याही जमीनधारकाच्या अर्जावरून किंवा स्वतःहून तहसीलदार/प्राधिकृत अधिकारी जमीनाची सीमा निश्चित करू शकतो.”

यामध्ये:

• सरकारी अभिलेखांचा आधार घेऊन सीमारेषा निश्चित केली जाते

• मोजणी अधिकारी/तलाठी/मंडळ अधिकारी यांची उपस्थिती असते

• सीमांकनाची माहिती संपूर्णतः दोन पक्षांना देण्यात येते

• सीमा एकदा निश्चित झाली की तिला अधिकृत रेकॉर्डमध्ये नोंदवले जाते

  "महाराष्ट्र जमीन महसूल नवे नियम"

अर्ज, मोजणी आणि सत्य

शिवाजी शेटे यांनी तहसील कार्यालयात एक साधा अर्ज दिला –
“कलम 149 अंतर्गत सीमारेषा निश्चित करण्यात यावी.”

काही दिवसांत तहसीलदारांनी आदेश दिला:

• तलाठी आणि मोजणी अधिकारी भेट देतील

• दोघांच्या 7/12 उताऱ्यांनुसार सीमा मोजली जाईल

• सीमारेषेवर खुणा/दगड लावले जातील

मोजणीचा दिवस:

• सकाळी 9 वाजता सर्व अधिकारी शेतावर आले

• दोन्ही पक्ष हजर होते

• मोजणीच्या काठी, नकाशा, फेरफार उतारे, जुने सीमांकन दाखले पाहून प्रत्यक्ष जमिनीवर रेषा आखली गेली

त्यात स्पष्ट झालं की –
गणपतीरावांच्या कुंपणाने शिवाजीच्या जमिनीत 6 गुंठ्याचं अतिक्रमण केलं होतं.

सीमारेषेची खात्री आणि समाधान

तहसीलदारांनी शेवटी अधिकृत आदेश दिला:

• "शिवाजी शेटेंच्या जमीनहक्काची सीमा 4 एकरपर्यंत स्पष्ट आहे"

• "गणपतीरावांनी आपले कुंपण हद्दीत घ्यावे"

• "सीमारेषा शासनाच्या अभिलेखांमध्ये नोंदवण्यात आली आहे"

आजपासून ती रेषा अंतिम मानली जाणार होती.

पुन्हा विश्वास आणि शेजारधर्म

गणपतीराव जरी सुरुवातीला नाराज होते, तरी त्यांनीही सीमांकनाचे निष्पक्ष परिणाम मान्य केले.
शिवाजी शेटेंनी त्यांना चहा प्यायला बोलावलं. त्यांनी म्हणालं:

“वाद नको – सीमा रेषा ही केवळ काठीने काढायची गोष्ट नाही, ती विश्वासाने आखावी लागते!”

 महत्त्वाचे मुद्दे – कलम 149 थोडक्यात:

कलम 149 हे शेतकऱ्यांचं एक महत्त्वाचं हक्काचं साधन आहे. वाद टाळून शांतीपूर्ण मार्गाने सीमारेषा ठरवण्याची ही सोपी व कायदेशीर प्रक्रिया आहे.